Makale

Arketip kavramı, psikolojide ilk kez İsviçreli psikiyatr ve analitik psikolojinin kurucusu Carl Gustav Jung tarafından kullanılmıştır. İnsan, insanlığın ortak tarihinden, atalarından getirdiği bilinç dışı öğeler taşıyarak dünyaya gelir. Bu bilinç dışı öğelerdeki ortak kalıplara, modellere arketip adı verilir.

İnsan türü, bu kolektif kalıplar nedeniyle benzer şekilde düşünür, hisseder, davranır, rüya görür. Basitçe arketipler; şu anda “Kraliçe”, “Kral”, “Bilge”, “Cadı”, “Anne”, “Baba” dediğimde zihninize gelen resim, tarif, model, özelliklerdir.  Onlar bilinç dışımızda gömülü olan izlerdir. Bu modeller hepimizin sahip olduğu belirli özellikleri tanımlar. Olumlu ve olumsuz mana taşıyabilirler. Örneğin anne arketipi için olumlu anlamıyla Meryem Ana, vahşet ve öfke niteliğiyle Hinduizm’de geçen tanrıça Kali örnek verilebilir.

Liderlik Arketiplerinin Tanımı

İnsanlığın ortak mirasından gelen sayısız arketip vardır. Eğer bu arketipler sınırlı olsaydı, insanlığı da sınırlamış olurduk ve bu durum gelişme potansiyelimizi göz ardı etmek anlamına gelirdi. Jung arketipleri diye bilinen 12 arketip aslında Carol S. Pearson’ın oluşturduğu liderlik arketipleridir. Bilge, masum, yetim, hükümdar, savaşçı (kahraman), sihirbaz, gezgin (kaşif), yaratıcı, asi, aşık, oyunbaz (soytarı), fedakar (bakıcı). Geçtiğimiz ay yayımlanan “Kendimi Buldum-Arketiplerle Dönüşüm” isimli ilk kitabımda, liderlik arketiplerinin altı tanesine yer verdim. Niyetim, kalan altı arketipi de ikinci kitabımda yazmak. Kitapta, arketipleri karakterize ederek hayatımızın genelinde görebileceğimiz aydınlık ve karanlık (gölge) yönlerine yer verdim.

Arketiplerin Yönetimdeki Rolü

Arketipleri içsel güçlerimiz, gizli rehberlerimiz olarak görebiliriz. Eğer bu içsel rehberlerin aydınlığını kullanırsak gücümüzü elimizde tutarız, arketiplerin karanlık yönlerine düşersek yolculuğumuz kesintiye uğrar, zarar  görürüz hatta hastalanabiliriz.

Bu yazımda, 14 senedir organizasyonlarda kurumsal eğitmen ve koç kimliğimle, yöneticilerle çalışan bir kişi olarak; 12 Liderlik arketipinin yönetimdeki yansımalarına kısaca değinmek istiyorum.

Gezgin: Uyum ve Esneklik

Bir yönetici olarak Gezgin arketipinin aydınlık yönlerini kullanıyorsanız muhtemelen iş ve görev değişikliklerini, rotasyonları, bölge ve ekip değişimlerini olumlu karşılar uyumlanırsınız. Yer değiştirmek sizin için sorun olmaz. Çalıştığınız yerde mutsuzsanız departman ya da iş değiştirirsiniz. Araştırmayı seversiniz. Merakınız, öğrenme tutkunuz sizin için itici güç olur. Spontane ve esneksinizdir, bağımsız karar almakta zorlanmazsınız.

Yetim: Yılmazlık ve Gerçekçilik

Yetim arketipinin aydınlığından güç alıyorsanız karşılaştığınız zorluklarla mücadele edebilirsiniz, güven dolu bir ortam yaratmaya çalışırsınız, yılmazlığınız, kararlılığınız itici gücünüz olur. Gerçekçi tutumunuz, halden anlayan ve mütevazı tavrınızla takdir görürsünüz.

Masum: İyimserlik ve Hoşgörü

“Masum”u gizli gücünüz olarak kullanıyorsanız, işler yolunda gitmediğinde inancınızı kaybetmez, iyimserliğinizi korursunuz. Çalışanlarınıza tolerans gösterirsiniz, umudunuzu yeşertir, çalışanlarınızın potansiyellerini geliştirebileceğinize olan inancınızı kaybetmezsiniz.

Fedakar: Cömertlik ve Paylaşım

Fedakar arketipinin ışığını kullanıyorsanız, insanlara da organizasyona da cömert davranırsınız, bilgiyi saklamazsınız, çalışanlarınıza, müşterilerinize ve hatta kendi yöneticilerinize de yardımcı olmaktan memnuniyet duyarsınız. Çok iyi bir takım oyuncusu olmak, iş birliği ve dayanışma kültürü oluşturmak öncelikleriniz arasında yer alır.

Savaşçı: Cesaret ve Eylem

Eğer “Savaşçı” yı gizli gücünüz olarak kullanıyorsanız cesurca kararlar alıp, eyleme dökebilirsiniz. Sorumluluk almayı bir yük olarak görmezsiniz; hatta ek sorumluluklar almayı bizzat kendiniz istersiniz. Başarıya giden yolun anahtarlarını bir şekilde bulur, ekiplerinizin de başarma arzularını tetikleyip onları harekete geçirirsiniz.

Sihirbaz: Değişim ve İnovasyon

Sihirbaz arketipinin aydınlığını kullanıyorsanız siz değişimin diğer adısınızdır. İnovatif bakış açınızla, iç girişimci yetkinliklerinizle, olağanüstü yeteneklerinizi ortaya koyma biçiminizle unvandan bağımsız herkese liderlik edebilir, bütünü gözeten anlayışınızla ilham kaynağı olursunuz.

Bilge: Bilgelik ve Sezgi

Eğer siz insanların akıl danıştığı bir yöneticiyseniz, sağduyuluysanız, sezgilerinizi kuvvetli olarak kullanabiliyorsanız, ürettiğiniz çözümler sizi ve şirketinizi etkili sonuçlara götürüyorsa, işinizde derinlemesine bilgi sahibiyseniz, öğrenen organizasyonlar yaratmayı önceliklendiriyorsanız Bilge arketipinin aydınlık yüzüsünüz.

Oyunbaz: Mizah ve Strateji

Stratejik düşünebiliyorsanız, durumsal davranmada iyiyseniz, işe eğlence katıyorsanız, mizah anlayışınızla dikkat çekiyorsanız, esnek çalışma koşulları yaratıyorsanız siz Oyunbaz arketipinin ışığını kullanabilen bir yöneticisiniz.

Aşık: Sevgi ve Bağlılık

Sevgiyi, bağ kurmayı, aidiyeti önemsiyorsanız, sevdiğiniz işleri yaptığınızda başarılı olduğunuzu söylüyorsanız, çalışanlarınıza kendilerini değerli hissettiriyorsanız, müşterilerinizi önemsiyorsanız, ortak karar almayı önceliklendiriyorsanız Aşık arketipinin aydınlığını kullanan bir yöneticisiniz.

Hükümdar: Güç ve Sistematik Çalışma

Sınır koymak sizin için zor değilse, yürüttüğünüz projelerde standartları belirliyorsanız, sistematik iş yapmak ya da sistem kurmak sizin için zor değilse güç ve itibara önem veriyorsanız Hükümdar arketipinin aydınlık yönüsünüz.

Asi: Eleştirel Düşünce ve Yenilikçilik

Eleştirel düşünen, alternatif üreten, statükoyu devam ettirmek yerine radikal öneriler geliştiren, işlemeyen işleri ya da yolunda gitmeyen sistemleri bozup yeniden yapmaya açık olan bir yöneticiyseniz, başkalarını memnun etmek yerine işlevli sonuçlar almaya odaklı olduğunuz için devam eden bir işi kesip sonlandırabiliyorsanız Asi arketipinin aydınlık yönünü yansıtıyorsunuz.

Yaratıcı: Orijinallik ve Hayal Gücü

Son olarak; eğer siz hayal kuran bir yöneticiyseniz, çalışanlarınıza hayallerini soruyorsanız, orijinal fikirleriniz ve stilinizle dikkat çekiyorsanız, yaratıcı bakış açısı sizin olağan halinizse Yaratıcı arketipinin aydınlık yüzüsünüz.

Okurken kaçınız “Hepsi bende var!” dedi merak ediyorum. Evet hemen her arketipin bazı aydınlık yönlerini barındırırız. Sorun şu ki hayatımızda kılavuz olarak kullanabileceğimiz arketipler dengeli çalışmıyorsa sorun yaşarız. Arketiplerin karanlık yönlerine yani gölgelerine düşeriz, biz bu gölge yanlara bakmamaya devam ettikçe, gölge varlığını devam ettirir ve hatta büyür.

Arketiplerin Gölge Yönleri ve Panzehirleri

Bir yönetici; Savaşçı arketipini içsel rehber olarak dengede kullanamadığında ne oluyor dersiniz? Kendini tüketecek ve bunu fark etmeyecek kadar çok çalışıyor, yavaşlayamıyor, duramıyor. Duygularını fark edemiyor ya da yönetemeyecek boyuta geliyor, başarısızlığı asla kabul etmiyor, hataları tolere edemiyor…

Peki yönetici olarak kendimize baktık, yöneticilik kariyerimizde tekrar eden sıkıntılı olaylara, zorlandığımız taraflara baktık ve hangi arketipin gölgesine düştüğümüzü fark ettik. Panzehir ne? Aydınlık yönünü az kullandığımız arketipleri hayatımızda çoğaltmak. Aynı örnekten gidecek olursam Savaşçı’nın karanlığında olan bir yöneticiyseniz; Bilge ve Aşık arketipinin aydınlık yönlerini daha çok kullanmaya ihtiyacınız var. Buraya bol aksiyonlu bir yol haritası çıkarmak mümkün. Kurumlardaki çalışmalarıma dayanarak söyleyebilirim ki bu yolculuk hem keyifli hem de bizi inanılmaz büyüten bir yolculuk.